De Volkskrant – door Sander van Walsum – 4 Sept. 2017

https://www.volkskrant.nl/wetenschap/-al-voor-de-tweede-wereldoorlog-wist-men-nieuw-guinea-hoort-etnisch-en-geografisch-niet-bij-de-indonesische-archipel~a4514710/

Historicus Bart Stol over de laatste fase van de dekolonisatie in Azië

Het behoud van Nieuw-Guinea door Nederland werd lang beschouwd als doekje voor het bloeden voor het verlies van de koloniën. Ten onrechte, blijkt nu.

Vrijwel geen Nederlander jonger dan 60 zal het nog weten, maar de presentie van Nederland als koloniale mogendheid in Azië eindigde  niet in 1949, met de erkenning van de onafhankelijkheid van Indonesië, maar pas in 1962, toen Nieuw-Guinea aan Indonesië werd overgedragen. Destijds was de gangbare opvatting dat Nederland bij gebrek aan internationale steun en onder toenemende druk van de Verenigde Staten zijn laatste gebiedsdeel in de Oost had moeten opgeven. Maar volgens historicus Bart Stol (39) verloor Nederland de steun van zijn natuurlijke medestanders toen het er op een zeker moment zelf
niet meer in geloofde. 'De publieke opinie in Nederland liep feitelijk vooruit op het beleid van de VS en de andere bondgenoten.' Stol promoveerde donderdag in Utrecht met een proefschrift (Een goede kleine koloniale mogendheid) over de laatste fase van de dekolonisatie in Azië.

Waarom heeft Nederland Nieuw-Guinea niet al in 1949 afgestaan?

'De bestaande literatuur over deze episode wekt de suggestie dat Nederland, minister van Buitenlandse Zaken Joseph Luns voorop, na het smartelijk verlies van Indië nog iets van Insulinde wilde behouden. Als doekje voor het bloeden. Maar daarmee doen we onszelf te kort. Al voor de Tweede Wereldoorlog had het idee post gevat dat Nieuw-Guinea etnisch en geografisch niet bij de Indonesische archipel hoorde. En in die opvatting stond Nederland zeker niet alleen. Daar kwam het ethische argument bij dat Nederland de Papoea's, de bewoners van Nieuw-Guinea, zelf over hun staatkundige toekomst wilde laten beslissen.'

Was dat een kansrijke inzet?

'Hij was zeker niet kansloos. De andere koloniale mogendheden steunden Nederland in zijn streven naar een geleidelijke dekolonisatie. En van de Amerikaanse president Eisenhower hoefden de Nederlanders ook niet meteen uit Nieuw-Guinea te vertrekken. Hij zag ook dat dekolonisatie vaak met problemen gepaard ging, en dat Indonesië een instabiel land was. De Indonesische president Soekarno wist zichzelf te handhaven door de VS en de Sovjet-Unie tegen elkaar uit te spelen. De Amerikanen hoopten, net als de Nederlanders, dat Soekarno ten val zou worden gebracht, en dat met diens opvolger een betere deal voor de Papoea's - en voor Nederland - kon worden gesloten. In afwachting daarvan moest de status quo maar worden gehandhaafd.'

Waarom is die koers verlaten?

'Naarmate Indonesië zich meer bewapende, met Russische wapens, verloor Nederland de hoop dat het zelfbeschikkingsrecht voor de Papoea's kon afdwingen. Daardoor slonk ook bij de VS en de andere bondgenoten de animo om het voor Nederland op te nemen. Onder Kennedy heeft dat proces zich versneld.'

Maar minister Luns is het Nederlands belang, en dat van de Papoea's, toch altijd krachtig blijven verdedigen?

'Naar buiten toe wel. Maar intern, binnen de ministerraad en de Kamercommissie van Buitenlandse Zaken, heeft hij zich altijd sceptisch getoond over de Amerikaanse bereidheid om Nederland, als het erop aankwam, militair te steunen. Anders dan nadien vaak is gesuggereerd, heeft Luns de regering nooit in de waan gebracht dat de Amerikanen troepen naar Nieuw-Guinea zouden sturen in het geval van een Indonesische invasie.'

Uiteindelijk zegde president Kennedy Nederland de wacht aan.

'Ja, maar toen was de zaak voor Nederland feitelijk al verloren. Soekarno zag niets in een rol van de VN in het Nieuw-Guinea-conflict, en hij gunde Nederland niet eens de overgangsperiode van twee jaar waarin het Amerikaanse plan-Bunker voorzag. Nederland moest Nieuw-Guinea ontruimen, en wel onmiddellijk. Vrijwel niemand buiten Indonesië was gelukkig met deze uitkomst. Maar al heel snel was Nieuw-Guinea geen issue meer. Ook niet voor Nederland. De slachtoffers van de wrange afloop van het conflict zijn de Papoea's. Hun lot is onwaarschijnlijk tragisch.'