De woelige strijd van West-Papoea voor onafhankelijkheid wordt in de documentaire The Promise tot leven gewekt. ‘West-Papoea is vergeten door de wereld.’
Erik van Zwam
5 maart 2025, 11:56
West-Papoea, dat tegenwoordig Irian Jaya heet, was tot 1963 een kolonie van Nederland. De regering kwam indertijd haar belofte niet na om van Nederlands-Nieuw-Guinea een onafhankelijk land te maken. Ze overhandigde West-Papoea aan een nieuwe kolonisator: Indonesië. Over die gebroken belofte maakte Daan Veldhuizen de documentaire The Promise.
“Meer dan zeventig jaar later is West-Papoea vergeten door de wereld en door Nederland”, zegt Surya Anta Ginting, woordvoerder van het Indonesian People’s Front for West-Papua, dat nog steeds strijdt voor onafhankelijkheid. Op West-Papoea is, volgens Papoea-activist Kelvin Molama, 80 procent van de bevolking voorstander van onafhankelijkheid. Indonesië wordt als een agressieve onderdrukker gezien: vele duizenden Papoea’s zijn gedood en activisten verdwenen achter de tralies. Indonesië, dat hard streed om West-Papoea in te lijven, is niet van plan onafhankelijkheid toe te staan.
Grondstofrijke kolonie
Het begon bij de onafhankelijkheidsverklaring op 17 augustus 1945 van Indonesië door zijn eerste president Soekarno. Hij rekende West-Papoea ook tot zijn land. De soevereiniteitsoverdracht gebeurde vier jaar later, maar Nederland behield West-Papoea – tot woede van Jakarta. De Nederlanders en de Indische Nederlanders vertrokken naar Hollandia, de hoofdstad van West-Papoea, om daar het goede koloniale leven onder de tropische zon voort te zetten. Den Haag zag potentie voor de grondstofrijke kolonie met veel goud en koper en misschien wel olie.
Nederland had zich als taak gesteld om het isolement van de Papoea’s te doorbreken. Daar hoorde uiteindelijk ook zelfstandigheid bij, zo werd herhaaldelijk gezegd door gouverneurs en de regering. Kelvin Molama is mild over de Nederlanders die gewaardeerd werden om het aanleggen van wegen, havens en steden. “Nederland hielp ons ook om een zelfstandig West-Papoea te bouwen.”
Banden met Soekarno aangehaald
Maar Nederland liet West-Papoea in de steek toen het erop aankwam. Indonesië dreigde in de invloedssfeer van communistisch China en Rusland te komen. Onder de Amerikaanse president John F. Kennedy werd dat begin jaren zestig als een groot gevaar gezien. De banden met Soekarno werden aangehaald en Nederland werd gedwongen West-Papoea af te staan.
Amerikaanse mijnbouwbedrijven, zoals Freeport, hadden net contracten gesloten om daar de grootste goudmijn ter wereld te gaan exploiteren. Een dreigende oorlog tussen Nederland en Indonesië in West-Papoea moest worden voorkomen.
Indonesië was verdragsrechtelijk verplicht een referendum, The Act of Free Choice, te houden onder de 800.000 inwoners van West-Papoea: onafhankelijkheid of bij Indonesië blijven? De Verenigde Naties zagen toe op het referendum.
Bedreiging en intimidatie
In 1969 haalde Indonesië een truc uit. Er werden 1025 kiesmannen aangewezen, die voor de 800.000 inwoners hun stem moesten uitbrengen. De groep stemde, na bedreiging en intimidatie, unaniem voor aansluiting bij Indonesië. In West-Papoea staat het zogenaamde referendum bekend als de The Act of No Choice. De Verenigde Naties lieten het erbij.
West-Papoea kwam regelmatig in opstand en het Indonesische leger en politie voerden een ware terreur uit om het onafhankelijkheidsstreven de kop in te drukken. Surya Anta Ginting en Kelvin Molama kunnen er over meepraten. In 2019 laaide het verzet weer op. Aanleiding was de belegering van een studentenhuis met Papoea’s in de Javaanse havenstad Soerabaja.
De Papoea’s werden ervan beschuldigd de Indonesische vlag voor hun huis te hebben neergehaald. “Soldaten schreeuwden dat de Papoea’s ‘apen’ waren. De volgende dag stonden er duizenden paramilitairen, soldaten en politiemannen, vaak in burgerkleding, voor het pand en schreeuwden leuzen als: ‘Apen ga terug naar je eiland’. Er werden traangasgranaten door de ramen geschoten. Het escaleerde”, vertelt Surya Anta Ginting.
Speciale autonomie
Papoea’s demonstreerden vervolgens in verschillende Indonesische steden en op West-Papoea brak onrust uit over het racisme, vervolgt Ginting. “Wij demonstreerden voor het presidentiële paleis waar de Morgenstervlag van West-Papoea werd gehesen en dat is zwaar strafbaar. Dat hijsen had ik niet gedaan, toch werd ik gearresteerd en kreeg negen maanden gevangenisstraf voor landverraad en rebellie.”
Twee jaar later overkwam Kelvin Molama iets soortgelijks. Hij protesteerde tegen een nieuwe wet die West-Papoea speciale autonomie gaf. “Het is een wet die ons Papoea’s niet meer rechten geeft, het tegenovergestelde.” Bij een opstootje werd hij gearresteerd en verdween vijf maanden achter de tralies.
“We worden steeds meer gecriminaliseerd als actievoerders voor onafhankelijkheid”, zegt Surya Anta Ginting. Hij geeft tegelijkertijd toe dat die onafhankelijkheid verder weg lijkt dan ooit. De economische belangen van Indonesië bij West-Papoea zijn alleen maar groter geworden met mijnbouw, enorme palmolieplantages en lucratieve houtkap om het land onafhankelijker te maken van import.
Ondertussen is West-Papoea verdeeld, vertelt Surya Anta Ginting. “We hebben nu zeven zelfverklaarde presidenten, die elk een grote stam van de 250 Papoea-volken vertegenwoordigen. Er is geen eenheid. Er zijn alleen maar losse allianties die steeds weer uiteenvallen of zich opsplitsen. Er zijn nu vier guerrillagroepen die tegen het Indonesische leger vechten en heel af en toe samenwerken. De oorzaak? Ego’s van leiders en het niet kunnen sluiten van compromissen”, oordeelt Surya Anta Ginting. Kelvin Molama knikt. Toch blijven de twee geloven dat op een dag, ooit, die onafhankelijkheid van West-Papoea er komt.
The Promise is de openingsfilm van het festival. De film is vanaf 22 mei ook in de bioscoop te zien.
Bekijk de trailer: The Promise
02:06