NRC Handelsblad 19-10-2010, pagina 1
Geheime operaties op Papoea ‘Geweld tegen Papoea’s is racistisch’
Video’s tonen martelingen Indonesische leger in afgelegen gebied
Indonesië wil overkomen als succesvolle rechtsstaat. Maar in afgelegen gebieden als Papoea maken leger en politie zich schuldig aan marteling en moord.
Door onze correspondent
ELSKE SCHOUTEN
Jakarta, 19 okt.
Met vertrokken gezicht ligt een oudere man uit Papoea op zijn rug. Zijn benen zijn vastgebonden, hij draagt slechts een blauw onderbroekje. „Waar zijn je vrienden? Waar zijn de wapens?” schreeuwen zijn ondervragers. „Zijn ze in de kerk? In het bos? Bij de rivier? In de varkensstal?” Bij de varkens, antwoordt de man uiteindelijk. „Eerlijk? Bij de varkens?” en zijn ondervragers trekken een plastic zak over zijn hoofd, negen lange seconden lang.
Daarna worden de beelden van de video, die net op internet verscheen, nog gruwelijker. De man begint te schreeuwen als zijn ondervragers een gloeiende stok vlakbij zijn genitaliën houden. Raken ze hem, of net niet? Ze staan met hun sandalen op zijn gezicht, houden een brandende sigaret bij zijn baard en houden de loop van hun geweer tegen zijn mond.
Het is de tweede keer binnen drie maanden dat video’s naar buiten komen waarop de Indonesische politie en het leger Papoea’s martelen. Begin augustus toonde een internetfilmpje de dood van onafhankelijkheidsstrijder Yawen Wayeni. Hij ligt op de grond, zijn darmen hangen uit zijn buik. Politiemannen van de semi-militaire mobiele brigade noemen hem een ongelovige en stellen pesterige vragen. „Geloof je dat jullie onafhankelijkheid krijgen als je er zo bij ligt?”
De video’s laten zien dat mensenrechtenschendingen in Indonesië nog altijd voorkomen. Vooral in het afgelegen en onderontwikkelde Papoea: het enige eiland waar nog een gewapende strijd voor onafhankelijkheid woedt. Berichten over intimidatie, marteling, verdwijning en moord komen naar buiten. Over huizen die in brand worden gestoken als dorpelingen niet vertellen waar wapens of onafhankelijkheidsstrijders verstopt zitten.
Zo vertelt voorzitter Ifdhal Kasim van de nationale mensenrechtencommissie Komnas HAM dat in Jayawijaya een geheime operatie van politie en leger gaande is. Sinds eind vorig jaar zijn volgens hem meer dan veertig Papoea’s gedood. „Tot nu toe is daarvoor niemand verantwoordelijk gehouden. En voor veel van zulke zaken niet.”
Ondertussen presenteert Indonesië zich graag als een succesvolle nieuwe democratie. Er is inderdaad veel verbeterd, sinds de val van autocraat Soeharto in 1998. Ook het aantal mensenrechtenschendingen in Papoea lijkt afgenomen.
Volgens Papoealeider Salmon Yumame wordt de ogenschijnlijke afname van mensenrechtenschendingen mede veroorzaakt door de moderne technologie, die dit soort filmpjes openbaar maakt. „Als ze nu iemand neerschieten, wordt dat binnen twee minuten uitgezonden over de hele wereld.”
Sidney Jones van denktank International Crisis Group zegt dat militairen en politie tegenwoordig beter weten wat wel en niet mag. Excessen gebeuren volgens haar minder systematisch, maar zijn vaak reacties op aanvallen van de separatistische rebellengroep OPM, waarbij politiemannen zelf worden aangevallen of gedood.
Die reacties zijn vaak buitensporig. Ook Yawen Wayeni werd gedood na een aanval op een politiepost. „Het is een vreselijk voorbeeld van hoe keihard de politie is”, zegt Jones. Bovendien laat het filmpje zien hoezeer veel Indonesiërs op Papoea’s neerkijken. Ze vinden ze zo zwart, zo dom en primitief. Bovendien zijn het geen moslims. Jones: „Het pesten van die man, die van een totaal andere cultuur is en die op de grond ligt te sterven, laat zien hoeveel er nog moet gebeuren voordat Indonesiërs van buiten Papoea de Papoea’s behandelen met waardigheid. Een groot deel is gewoon racisme.”
Een van de grootste problemen is de overdadige aanwezigheid van leger, mobiele brigade, antiterreur-eenheid Densus 88 en de inlichtingendiensten in Papoea. Volgens Ifdhal Kasim wordt dat alleen maar meer. „In Jakarta willen ze de separatistische beweging in bedwang houden met de veiligheidsdiensten. Om recht en orde te bewaren denken ze dat ze geweld moeten gebruiken.” Terwijl de intimidatie door politie en leger juist maakt dat het wantrouwen tegen Jakarta groter wordt. De OPM is het afgelopen jaar actiever geworden en de roep om onafhankelijkheid luider.
Intussen gaan de daders van mensenrechtenschendingen vrijuit. Militairen kunnen alleen worden berecht in een militair tribunaal, waar ze lichte straffen krijgen. Kasim vertelt dat Komnas HAM jaren geleden bewijs aandroeg voor de moord op studenten door de politie in Abepura. De daders werden vrijgesproken. „Maar als studenten alleen maar ‘onafhankelijkheid’ of ‘vrijheid’ roepen, worden ze aangeklaagd voor rebellie en brengen ze lange tijd door in de cel. Dat is niet erg rechtvaardig voor het Papoease volk.”
Ook nu het bewijs op video staat, komen de autoriteiten niet in actie. Neem de video van Yawen Wayeni. „We zijn teleurgesteld, want de politie kijkt helemaal niet wie hiervoor verantwoordelijk is. Ze maken zich meer druk over wie het filmpje op Youtube heeft gezet”, zegt Dicky Menufandu van mensenrechtenorganisatie Kontras, vanuit de Papoease hoofdstad Jayapura. Over het laatste filmpje zeiden woordvoerders van leger en politie dat ze twijfelen of de beelden authentiek zijn en dat die gemaakt kunnen zijn door ‘bendes’.