NRC Handelsblad 1 september 2011
Jakarta.
Door onze correspondent Elske Schouten | pagina 10 - 11
In de Indonesische provincie Papoea krioelt het van spionnen
De paranoia van de militairen en machtshebbers in de hoofdstad Jakarta over dreigende afscheiding voedt het wantrouwen van Papoea’s
Activist voor een onafhankelijk Papoea Buchtar Tabuni en kerkleider Socrates Sofyan Yoman voelden zich waarschijnlijk onbespied, toen zij elkaar op 17 augustus 2007 ontmoetten in het huis van Tabuni. Maar een informant van het Indonesische leger hield precies in de gaten hoe Yoman om half drie ’s middags een envelop met een onbekende hoeveelheid geld aan Tabuni overhandigde.
Daarna spraken de mannen over de plannen voor demonstraties in Jakarta, Bali en Makassar. Op 20 augustus zou Tabuni zelf een betoging leiden, voor het provinciale parlement in Papoea. „Het laat zien dat zij nog steeds uit de Indonesische Republiek willen stappen en dat ze dat streven nog steeds naar buiten brengen met demonstraties”, was het commentaar van de informant.
Het is een van honderden uitgelekte verslagen uit Papoea van de inlichtingendienst van Kopassus, de speciale troepen van het Indonesische leger, die zijn ingezien door deze krant. Het laat zien hoe intensief het leger onder andere activisten, politici, kerkleiders en buitenlanders in Papoea bespioneert, en hun activiteiten tot in detail vastlegt.
Buchtar Tabuni werd een jaar na de rapportage over zijn ontmoeting opgepakt omdat hij een demonstratie had georganiseerd; hij kwam deze maand vrij.
Papoea is de enige regio in Indonesië waar nog een gewapende strijd voor onafhankelijkheid voortsuddert. Veel Papoea’s voelen zich gemarginaliseerd door Jakarta, waardoor er veel steun is voor de politieke afscheidingsbeweging. Maar voor het leger ligt niets zo gevoelig als ‘separatisme’, dus zijn militairen en politie in grote aantallen op het eiland aanwezig.
Kopassus schakelt allerlei bewoners in als spionnen: brommertaxichauffeurs, journalisten, boeren, drankverkopers, boeren, dominees. Zij doen het soms uit overtuiging en vaak om het geld. Maar onderzoeker Muridan Widjojo van het Indonesisch Wetenschappelijk Instituut (LIPI), een van de auteurs van een stappenplan voor verzoening in Papoea, zegt naast Kopassus ook de centrale overheid, de provincie, de politie en andere legeronderdelen inlichtingendiensten hebben rondlopen in de regio. „Soms heb je een bijeenkomst van dertig mensen, en dan zijn er meer inlichtingenfunctionarissen dan deelnemers”, zegt Muridan.
Het uitgelekte document ‘Anatomie van Papoease separatisten’, waarvan een vertaling op internet circuleert, laat zien dat Kopassus de omvang van de gewapende afscheidingsbeweging schat op 1.130 man verspreid over een groot deel van het eiland, met samen slechts 131 wapens. Gevaarlijker vindt het leger de politieke afscheidingsbeweging, die wordt geschat op bijna 17.000 man. Zij kunnen met hun propaganda de binnenlandse én buitenlandse politiek beïnvloeden, schrijft het leger, met als doel de Indonesische regering te dwingen een referendum te houden over onafhankelijkheid.
Probleem is dat iedereen die kritiek heeft op de regering in de ogen van het leger een separatist is, zegt Muridan. Zo ook mensenrechtenactivisten of lokale leiders.
Buitenlandse mensenrechtenorganisaties hebben kritiek geuit op de spionageactiviteiten. De Australische West Papoea Associatie roept de Australische regering op haar samenwerking met Kopassus te herzien. In de Verenigde Staten vinden verschillende Congresleden dat de regering-Obama ten onrechte het verbod op gezamenlijke trainingen met Kopassus vorig jaar heeft opgeheven. Voor die tijd werkte het land niet met de speciale troepen samen wegens mensenrechtenschendingen in Papoea, Atjeh en Oost-Timor.
„De Kopassus-documenten tonen de diepe militaire paranoia in Papoea”, schrijft onderdirecteur Azië Elaine Pearson van Human Rights Watch in een reactie. Dat het leger veronderstelt dat het in kaart brengen van mensenrechtenschendingen een dekmantel is voor separatisme, brengt volgens haar „het leven van elke activist in Papoea in gevaar.”
Hier als pdf.